`Testbemanning’ getest
De toekomstfantasie Testbemanning is enkele jaren geleden voorafgegaan door Sprong in het heelal, zestig afleveringen, maar… verdeeld over drie jaren. Werd de Engelse schrijver Charles Chilton toen een moderne Jules Verne genoemd, de Nederlander Carl Lans kreeg hetzelfde te horen: een niet gering compliment, want Verne was een genie. Chilton heeft meegemaakt, dat nog tijdens de afwerking van zijn serie de fictie tot werkelijkheid werd: de mens heeft de sprong in de ruimte gemaakt en veel van wat hij als stoute fantasie opriep, is inmiddels door de luisteraar als normaal geaccepteerd. Ook de auteur Carl Lans heeft ervaren, dat zijn stoute fantasie helemaal niet zo ongewoon werd gevonden als hij aanvankelijk heeft gemeend.
Testbemanning speelt in het jaar 2000 en verhaalt de lancering van een ruimteschip van de basis Schiermonnikoog naar Saturnus. Ziedaar in één zin waar de KRO vijftien uur zendtijd aan heeft gewijd. Namen als het Ypsilonschip, plestrumkristal, grasplaneet, de Galactische Proctor, de test-Terra zijn voor trouwe hoorders een begrip geworden, en de figuren van Huub en Jaap, Dirk, Els, Joost werden wekelijks terugkerende bezoekers. Een belangrijke rol speelden verder de curieuze geluiden. Daarvan hebben regisseur Povel en zijn technici er niet minder dan 180 uitgedacht, zoals dat van een buiklanding op een grasplaneet, de klanken van een robotoorlog en het werken van eetmachines. Het is niet meer na te gaan hoeveel man-uren daarin zijn gaan zitten. In dit opzicht is Testbemanning verslindend geweest. De schrijver Carl Lans is ambtenaar aan het ministerie van Defensie in Den Haag.
Bij wijze van tijdverdrijf schrijft hij hoorspelen, zoals een serie over het leven van Haydn. Zijn technische knobbel dreef hem tot het schrijven van Testbemanning, maar hij was wijs genoeg om eerst te gaan praten bij de KRO, want zoiets schudt men niet uit de mouw. De omroep zag er wat in, gaf de opdracht en de 29 afleveringen kwamen er. Ik kan me voorstellen, dat schrijver, regisseur, technici en acteurs een sprong in de lucht maakten, toen het laatste woord gesproken was. Dat laatste woord was een verzoekje: laat eens weten, dierbare, doch onbekende luisteraar, wat u er van vond. (Red. klik hier voor de oproep)
(klik op de afbeelding voor een vergroting)
Een test op Testbemanning dus, waarvan het resultaat in omvang èn in uitslag verrassingen heeft opgeleverd. Er kwamen 3024 reacties binnen namens 8675 luisteraars, alleenstaanden, gezinnen die in hun geheel hadden geluisterd en enkele kostscholen en kloosters. Den Haag, woonplaats van de schrijver, leverde van de steden de meeste brieven op. Opvallend groot was verder de animo in het noorden des lands, waar men er echt voor is gaan zitten. Het buitenland zond veertig blijken van medeleven. Het grote aantal inzendingen — Sprong in het heelal leverde er in drie jaar (ongevraagd) slechts 200 op — was evenwel minder opmerkelijk dan het feit, dat zoveel vrouwen dit typisch mannelijke spel hadden gevolgd. De verhouding man : vrouw is 3 : 2. Geen verrassing, omdat het verschijnsel vaker is bespeurd, is de verdeling in leeftijden. De groep van twintig tot veertig, meestal jonge echtparen met kleine kinderen, behoort tot de trouwste luisteraars van de avondlijke radio. Men is financieel of psychisch nog niet aan televisie toe, studeert soms nog, leest, knutselt en verricht huishoudelijke bezigheden die binnenskamers kunnen geschieden. Na de 20- tot 40-jarigen, die bijna de helft van alle reacties opleverde, volgt de groep van 10 tot 15 en dan die van 40 tot 60. De categorie van zestien tot twintig komt evenwel ver en ver achter. Daar gaat men blijkbaar liever naar de film samen, gezellig. Van de 8675 uitgebrachte meningen zijn er 8609 instemmend en 66 afwijzend. Die wanverhouding is niet moeilijk te verklaren, want wie er niets aan vindt, zoekt spoedig een ander programma op en hoort het verzoek om een reactie niet. Aan beide kanten gaan de briefschrijvers zich te buiten aan superlatieven.
Zoals : Waanzin, die wij bijzonder waarderen — Waardeloos krankzinnig gedoe. Echt iets voor teenagers en nozems — Machtig (drie luisteraars van 65 jaar ). Langdradig en vervelend — Met trillende knieën geluisterd. Klinkklare nonsens — Een moordverhaal. Bar slecht — Grandioos. Hou je bij normale mensen —Psychologisch goed doordacht. ‘t Lijkt nergens op — Hartstikke goed. We begrijpen de keuze niet —Waren het maar 92 delen geweest.
(klik op de afbeelding voor een vergroting)
Eerlijkheidshalve moet gezegd, dat het verlangen naar 92 delen tot de uitzonderingen behoort. Meestal had men de serie wat korter gewild. Eén man was er die reikhalzend uitzag naar een voortzetting. Dat was een gedetineerde, die hoopte dat hij dat als vrij burger zou kunnen meemaken. Een Vlaamse pastoor daarentegen vond, dat Testbemanning wat veel van zijn tijd had gevraagd: ‘Het is lijk vijf dagen kip eten.’ Kinderleed sprak uit de opmerkingen: ‘Mijn vader en moeder zijn lekker 29 zondagen niet uitgegaan’ en ‘Ik heb alleen geluisterd, want mijn ouders waren bijna altijd weg.’ Mij troffen de opmerkingen over de televisie. De kijkkast bracht op de zondagavonden tegelijk met het radio-hoorspel als zwaar geschut het Sportjournaal. De positieve reacties op het vervolg-hoorspel lieten weten dat men aan de radio de voorkeur had gegeven. Er waren zelfs luisteraars, die er hun vreugde over uitspraken dat zij bij Testbemanning een beeld moesten missen: ze konden het zich nu veel beter voor ogen halen. Eén ding blijkt weer eens overduidelijk : de verantwoordelijkheid van degenen die zich in de huiskamer presenteren. Wat dit betreft mag heel de bevolking van de Hilversumse studio’s een testbemanning worden genoemd.
F. OUDEJANS
1962
Dit artikel stond in “De Radiovriend” van september 1990, destijds een maandblad van de VPRO.
Met dank aan Gerard Leeuw.
