Tussen 1 oktober 1950 en 19 november 1950 was het 8-delige hoorspel “Paul Vlaanderen en het Curzon mysterie” te volgen op de Nederlandse radio. In de ‘Margriet’ (weekblad voor Moeder en kind) van 16 december 1950 keek men in beeld en tekst terug op deze spannende Paul Vlaanderen op pagina 20, 21 en 30.
In de Margriet op de genoemde pagina’s:
Als Sir Graham Forbes, hoofdcommissaris van Scotland Yard, met een of ander probleem zit waar hij niet uit kan komen, is hij gaarne bereid om het onderzoek in handen te geven van Paul Vlaanderen, schrijver-detective. Dan trekt Paul er op uit, stort zich onversaagd in diverse avonturen en Ina, zijn vrouw, poogt op haar intuïtie vertrouwend, de zaak alléén op te lossen. Resultaat: een ontmaskerde boef en… een slordige paar miljoen Nederlanders, die enkele zondagavonden achtereen expres thuisblijven om in ademloze spanning naar “Paul Vlaanderen” te luisteren.
Er worden weddenschappen gesloten omtrent de identiteit van de dader en Rob Gereards, die in de laatste Vlaanderen thriller de rol van Tom Doyle vertolkte, kreeg in de trein van een wild-vreemde vijf en twintig gulden aangeboden als hij wilde zeggen wie Curzon nu eigenlijk was: “Dokter Stuart, die Westerby, Malo of Walters?”. Rob Gereards weigerde en sloeg diezelfde dag een verzoek van zijn zoon af. Junior stelde hem namelijk voor hem de oplossing aan de hand te doen, want dan kon hij geld verdienen…
Het pleit voor de acteurs en de actrices dat zij het geheim niet aan de openbaarheid prijs geven. Trouwens zelf weten zij pas wie de schuldige is als de scripts voor de laatste episode worden uitgedeeld. Dat is ongeveer twee weken voor de eigenlijke uitzending. Een systeem, dat door regisseur Kommer Kleijn werd ingevoerd en de nieuwsgierigheid van alle spelers gespannen houdt. Dat ook in de studio dikwijls wordt gegist en verkeerd gegist – is logisch.
Het is anders voor de leek, die ook iedere zondagavond een afspraak met Paul Vlaanderen heeft, een hele desillusie, als hij in de hoorspelstudio komt. Onwillekeurig verwacht men toch, dat Paul Ina een zoen geeft wanneer men hoort hoe hij haar na haar zoveelste ontvoering of een auto ongeluk, waar beiden het leven ternauwernood afbrachten, in de armen sluit. Niets daarvan. Hoogstens legt Jan van Ees – de toneelspeler blijft nu eenmaal toneelspeler – even vertrouwelijk zijn hand op de schouder van Eva Janssen.
Voor de rest houdt hij zijn ogen strak gericht op de tekst voor hem. Dat hebben hoorspelacteurs voor: ze hoeven hun rol niet uit het hoofd te leren. Als bezwaar staat er tegenover dat het spreken tegen zo’n dood ding als een microfoon in wezen heel moeilijk is. Zegt u maar eens met veel gevoel in uw stem tegen een stoel: “Jij hebt de diamanten, schooier!”
Bijna nooit is een hoorspel “life” – dat wil zeggen, wordt het direct uitgezonden. Het zijn meestal plaat- of Miller-bandopnamen die enige dagen of weken van te voren worden gemaakt, niet dan nadat met eindeloos veel inspanning, met vaak overdoen, met het aanbrengen van wijzigingen in de tekst, de desbetreffende aflevering werd gerepeteerd. Dan kan het gebeuren dat een van de spelers een zin tienmaal over zegt zodat de regisseur kan horen, hoe het ’t beste klinkt. Om dan toch je geduld niet te verliezen, om je best te blijven doen, lijkt ons een hele toer…
Gespannen staan de spelers om de microfoon geschaard. Soms is het ’n heel gedrang, vooral wanneer de ontknoping nadert en de eminente Paul alle verdachten op een fuifje uitnodigt of treft in een restaurant. Is een van de mede spelenden door middel van een schot uitgeschakeld, is hij dus voor de luisteraar overleden, dan kruipt hij, niet zelden op handen en voeten, langs zijn collega’s heen, snoeren, planken behendig ontwijkend.
Wanneer er inderdaad opnamen worden gemaakt kan iedere kleine onachtzaamheid tengevolge hebben dat er een poosje voor niets is geploeterd. Bij repetities is dit zo erg niet. Dan vinden de spelers het ook heel gewoon om bij de meest tragische momenten een of andere dwaasheid te mompelen.
De teamgeest is uitstekend; men rekent elkaar de verschillende moorden, die in de loop der jaren werden bedreven, niet te zwaar aan. Dat kan ook niet, want in een volgend avontuur moeten moordenaar en vermoorde als trouwe vrienden optreden.
Een van de wondermensen in de Vlaanderen-hoorspelen is wel Dick van Putten, die het geluid verzorgt. Hij trippelt met nuffige pasjes over enkele houten planken als hij Ina’s loop moet imiteren; hij zit tot aan zijn ellebogen in een teil met water om vol overtuiging een klotsend meer na te doen. Hij slaat met deuren of ’t niets is, hij schuifelt over een klein stukje beton zodat de luisteraar de indruk krijgt dat zich horden mensen over een straatweg voortbewegen. Bij maaltijdscènes rammelt hij bescheiden met borden, messen en glazen.
Het geluid – de kleine vertrouwde geluiden die de mensen in de huiskamer ook kennen: het neerzetten van een asbak, het kletteren van glaswerk zijn zo belangrijk omdat zij een sfeer van gewoonheid scheppen. Dit alles verzorgt Dick van Putten; is er onverhoopt nog behoefte aan een kelner, dan zegt hij een paar woorden, en bovendien weet hij handig om te gaan met de revolver: een over een oud stuk trommelvel gespannen reep binnenband, die de korte knal van een revolver uitstekend weergeeft.
De meer ingewikkelde geluiden – het exploderen van een tijdbom, het stationair draaien van een auto – worden door technicus Dick Blok verzorgd. Hij zet de speciale hoorspelplaten op en in gevallen, waarvoor deze niet bestaan, worden eigen opnamen gemaakt met een der leden van de bende.
Paul Vlaanderen neemt een grote plaats in de harten van de Nederlanders in. Velen geloven, dat hij écht bestaat en toen aan het einde van een der afleveringen Ina aan haar man vertelde dat zij een baby verwachtte, kreeg Paul – of beter Jan van Ees – van een verpleegster een brief waarin zij hem aanbood de verpleging tegen sterk gereduceerde prijs op zich te nemen.
Een andere maal ontving hij een epistel van een jong meisje; het was gewoon gericht aan de heer Paul Vlaanderen, per adres AVRO, Hilversum, en bevatte herinneringen aan een heerlijke zondag, die het bewuste meisje met Paul Vlaanderen zou hebben doorgebracht. Jan van Ees schreef een heel ernstige brief terug, en wees er op dat Paul Vlaanderen een zuiver fictieve figuur is, en het meisje niet iedereen zo maar voetstoots moest geloven.
A.K.
