Werner von Braun (23 maart 1912 – 16 juni 1977) was één van de leidende figuren in de ontwikkeling van rakettechnologie in Duitsland en de Verenigde Staten.
Introductie
De V1 en V2 raketten, ontwikkeld door Nazi Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog voor gebruik tegen de Geallieerden, zijn de voorlopers geweest op hedendaagse kernwapens en ook de hedendaagse ruimtevaart in het algemeen en zijn het product van de ideeën van één man: Werner von Braun.
Er zijn altijd veel controverses geweest rond de naam Werner von Braun. Hij was Hitler’s geheime wapen, de vader van de V1 en vooral de verschrikkelijke V2 raketten en de trots van Nazi Duitsland en de schrik van de Geallieerden. Maar later werd hij ook de held van Amerika en een gerespecteerd wetenschapper met op internationaal niveau grote invloed. Maar wat was hij nou precies? Wie was Werner von Braun? Was hij één van de Nazi kopstukken? Hoe is het gekomen dat hij zo goed is geaccepteerd in Amerika, terwijl zijn raketten tijdens de Tweede Wereldoorlog zoveel schade en leed aan de Geallieerden hadden toegebracht? Een zaak van Nationale Veiligheid en Morele Plicht.
Het begin
Von Braun is vlak na de Eerste Wereldoorlog geboren als kind van Baron en Barones Magnus en Emmy von Braun. Door de invloed en populariteit van de Von Braun familie kwam het dat de jonge Von Braun aan de allerbeste kostscholen en privé-scholen van Duitsland kon studeren.
Al vanaf zijn tienerjaren werd Von Braun gefascineerd door de nieuwe raketten-wetenschap. De experimenten met raketten van de Amerikaan Robert Goddard en de boeken over raketten en ruimtevaart van Hermann Obereth en Jules Verne brachten Von Braun er toe om raketwetenschappen te gaan studeren aan de Technische Universiteit van Berlijn. In 1932, het jaar voor Hitler aan de macht kwam, haalde hij zijn eindexamen en in 1934 behaalde hij zijn Doctoraat aan de universiteit van Berlijn.
Het was in begin jaren 30 dat Von Braun met wat data van het onafhankelijke Raketenflugplatz Grupe naar de chef Ballistiek en Ammunitie van de Reichswehr, Kolonel Becker, ging. Tot Von Braun’s stomme verbazing nam Becker het idee van raketten over van Von Braun. In een brief aan Von Braun schreef Becker:
“Wij zijn zeer geïnteresseerd in raketten maar er zijn een aantal defecten in de manier waarop uw organisatie over de ontwikkeling gaat. Voor onze doelen is er nog teveel show. U zou er beter aan doen u te concentreren op de wetenschappelijke data in plaats van speelgoed raketjes af te vuren.”
Becker bood Von Braun geld aan en Von Braun werd gecontracteerd om als burger te gaan werken aan raketten op een geheime militaire basis. Maar de leider van de Raketenflugplatz Grupe, Rudolph Nebel, weigerde de groep in het geheim te laten werken en dwong op die manier Von Braun om het leger in te gaan. Becker nam Von Braun aan onder voorwaarde dat hij door zou gaan met aan het Berlijnse Instituut voor Techniek te studeren. Von Braun zou en public gaan werken aan raketmotoren samen met Kapitein Walter Dorenberger en het verslag van die studie zou Von Braun gebruiken als zijn doctorale thesis. In zijn eigen tijd zou hij dan onderzoek gaan doen naar oorlogsraketten. Toen al, scheen hij geweten te hebben waarom het leger zo graag zijn onderzoeken wilde sponsoren, maar het kon hem blijkbaar niet zoveel schelen. Von Braun zelf zei erover:
“We hadden geld nodig voor onze experimenten en aangezien het leger bereid was dat geld te geven, zaten we niet zo erg in over de gevolgen die onze daden zouden kunnen hebben in de verre toekomst. We waren geïnteresseerd in maar één ding, namelijk de ontdekking van de ruimte!”
Het is de moeite van het vermelden waard dat de twee collega’s Dorenberger en Von Braun volstrekt tegenovergestelde doelen hadden. Dorenberger wilde alleen maar een oorlogsraket terwijl Von Braun nog steeds droomde over een raket naar de maan.
Von Braun en het nazisme
Na de komst van Hitler in 1933 vond er een grote vlucht plaats van intellectueel grote talenten als Albert Einstein en Berthold Brecht naar vooral Frankrijk en de VS. Wernher von Braun bleef echter in Duitsland en raakte betrokken bij een groot aantal Nationaal Socialistische activiteiten. Zo werd hij niet alleen lid van het Nationaal Socialistische Vliegers Corps, maar werd ook lid van de DAF handels unie, een jacht organisatie die nauw verbonden was met de Nazi’s, de Organisatie voor Bescherming tegen luchtaanvallen en de paardrijschool van de SS. Ook ging hij door met zijn door het leger gesponsorde studie en was met 21 jaar opgeklommen tot een hoge positie op de maatschappelijke ladder van Nazi Duitsland.
Wat ook een interessante gebeurtenis is geweest, was het door Von Braun behalen van zijn Doctoraat, dat hij in 1934 precies 21 maanden na zijn eind examen behaalde. Het in zo’n korte tijd afronden van zijn thesis “Over verbrandingstests” werd toegeschreven aan zijn uitzonderlijk hoge intelligentie en zijn grote weten over het onderwerp zelf. Later werd aangetoond dat zijn echte thesis eigenlijk een geheim leger document was.
Eind 1934 ging het Raketenflugplatz Grupe ten onder door chronisch geld gebrek en een slecht management. Dit betekende dat het leger de enige organisatie was die nog onderzoek deed naar raketten in Duitsland!
Na een aantal geslaagde tests werden er door het Duitse opperbevel verschillende miljoenen Marken beschikbaar gesteld voor het ontwikkelen van een parate oorlogsraket. Er is geen twijfel meer mogelijk dat Von Braun wist waar hij nu eigenlijk aan bezig was.
Intussen was er meer geheimhouding nodig voor het raketten plan. De plek die werd uitgekozen om de onderzoeken voort te zetten was een klein vissersdorpje aan de Baltische zee, genaamd Peenemünde. Intussen waren de eerste ruwe schetsen voor een Ballistische raket gemaakt. Het zou een bereik van 172 mijl hebben en een ton aan explosieven met zich meedragen. Om dat te kunnen doen moest de raket, die de naam A4 had gekregen, ongeveer 45 voet lang zijn en een diameter hebben van zeker vijf voet.
In de tussen tijd kreeg Von Braun nog steeds een voorkeursbehandeling van het leger. Zo kreeg hij van de Luftwaffe altijd de beste vliegtuigen om in te vliegen die Duitsland bezat. Werner Von Braun’s activiteiten met de Nazi’s gingen steeds verder. In 1939 kwam het zover dat hij werd gevraagd om lid te worden van de Nationaal Socialistische Beweging. Volgens zijn zeggen had hij eigenlijk geen keus:
“Toen ik werd gevraagd als lid van de Beweging was ik al Technisch Directeur van Peenemünde. Het technische werk had al de aandacht getrokken van de hoogste echelons van de Nazi maatschappij, dus een weigering van mijn kant zou inhouden dat ik mijn levenswerk zou moeten opgeven. Mijn lidmaatschap van de partij hield geen politieke activiteiten in.”
Oorlog
Het ging goed. Het complex in Peenemünde was voltooid, er werden meer en meer tests uitgevoerd en de onderzoeksstaf werd ook steeds groter. In 1941, zelfs nog voor de eerste A4 met succes werd gelanceerd, waren er al concrete plannen op tafel voor een twee-traps Intercontinentale Ballistische Raket (ICBM). Al snel realiseerden de onderzoekers zich dat ze maar heel weinig afwisten van de hogere atmosfeer waar de raketten doorheen zouden moeten vliegen op weg naar hun doelen. Daarom begon Peenemünde met het lanceren van raketten en ballonnen met uiterst gevoelige meetapparatuur in plaats van explosieven die hun genoeg over de samenstelling van de hogere atmosfeer zouden moeten vertellen om met succes ballistische wapens te kunnen ontwikkelen.
In 1944 waren de onderzoeken afgerond en werd de A4 massa geproduceerd met behulp van slavenarbeid in het concentratiekamp Mettelwork. De werkomstandigheden daar waren niet te beschrijven. Mensen werden opgebruikt alsof het dingen waren; wie te zwak werd om te werken werd aan zijn lot overgelaten. Een Amerikaanse legerarts schreef hierover het volgende:
“We waren opgeroepen door de voorhoede van het Eerste “timberwolf” Compagnie om dringende zorg te komen verlenen aan wat werd gemeld als levende wezens. [?]De verschrikking die we aantroffen toen we arriveerden tart alle beschrijvingen. Overal hopen botten met een velletje eromheen. Daartussen in enkele levende doden.”
Zou Von Braun geweten hebben onder welke omstandigheden zijn droom werd verwezenlijkt? Daarover bestaat geen duidelijkheid. Hij heeft er zich in ieder geval nooit over uitgelaten.
Intussen waren de Geallieerde legers in volle opmars en was Duitsland in het defensief gedrongen. Op 6 september 1944 werden meer dan 6000 man in Nederland en het noorden van Duitsland ingezet om België, Frankrijk en Londen te bombarderen met conventionele artillerie en, dit keer ook twee A4’s. Eindelijk was de A4 geen experiment meer, maar een gevechtsklare oorlogsmachine geworden die tot enig doel had dood en verderf te zaaien bij de vijand.
Helaas werkte niet alles zo feilloos als het plan was. De twee A4’s die op 6 september werden gelanceerd, explodeerden in de lucht. Ook waren de trefzekerheid en precisie van het wapen te betwisten. De A4 was tot op 5 mijl trefzeker. Dat hield dus in dat zo’n ding, gericht op een militair doel, even goed in een drukke woonwijk terecht kon komen. Twee dagen na de zesde september werd een A4 even ten noorden van Den Haag op Engeland gelanceerd, die tot doel ha een site op ongeveer een mijl van Station Waterloo in Londen. De raket kwam neer in Chiswick en liet een dertig voet breed gat achter; zes vernietigde huizen; twee doden en tien gewonden. Die dag draaide Goebbels’ propaganda machine op volle toeren en herdoopte de A4 “Vengeance Weapon 2” ofwel V2. In Peenemünde dronken ze die avond champagne.
Het einde
En uiteindelijk werd het zomer 1945. Het was klaar en duidelijk dat de Duitsers het wel konden schudden en de oorlog aan het verliezen waren. Vlak voor de inname door de Amerikanen van de rakettenfabriek Nordhausen, werden vijfhonderd topwetenschappers onder zware bewaking door het Duitse leger geëvacueerd. Von Braun gaf twee man de opdracht om in het Harz-gebergte een verlaten mijn te vinden om uiterst belangrijke documenten over de V2 uit handen van de vijand te houden. Intussen gingen Dorenberger en Von Braun naarstig op zoek naar Amerikaanse troepen aan wie ze zich konden overgeven. Ze vonden Amerikanen in een nabije vallei en werden verhoord in Garmisch-Partenkichen. De geallieerden liepen zeker een decennium achter op het gebied van rakettechnologieën en de strekking van het verhoor ging zeker niet over de vraag of zij nou wel of geen Nazi’s waren. Bang als ze waren voor de toekomst van de raketwetenschap gaven Dorenberger en Von Braun geheel vrijwillig een volledig verslag over de Duitse raketten, hun resultaten en de mogelijkheden ervan.
Intussen waren er nog twee problemen opgekomen. Volgens het Verdrag van Yalta zouden de Russen de volledige controle krijgen over de regio waar de V2 fabriek lag. Het Pentagon verordonneerde daarom dat er honderd V2’s naar Nieuw Mexico moesten worden verscheept. Pas negen dagen voordat de Russen de controle zouden overnemen vertrok de eerste trein met V2 onderdelen. Een ander probleem was dat de mijn waar Von Braun de documenten had verstopt, aan Engeland moest worden overgedragen. Met behulp van een ongelofelijk geluk vonden de Amerikanen de kisten met documenten, groeven ze op en verscheepten ze naar de VS. Ook was er nog het probleem waar de gevangengenomen wetenschappers heen moesten. De Engelsen en de Russen beloofden grote voorrechten en behandeling aan de wetenschappers die voor hen zouden werken. Raar genoeg koos Von Braun voor het Amerikaanse aanbod van 6$ per dag en huisvesting op een militaire basis want, zo zei hij: “Ik geloof dat Amerika de goede wil en de mogelijkheden heeft om een raket operatie te onderhouden.”
Voor de komende 21 jaar zou hij samen met het Amerikaanse leger werken aan vreedzame ruimte missies, maar ook aan de creatie van de ICBM tijdens de Koude Oorlog met Rusland. Waarom werkten de Amerikanen nu zo goed samen met de man wiens raketten ze nog geen vijf jaar geleden naar hun hoofd geslingerd kregen? Het antwoord is eenvoudig: in 1949 lieten de Russen hun eerste kernbom ontploffen en dus werden raket technologieën en technische expertise van groot belang voor de Nationale Veiligheid. Vandaar dat de Amerikanen (en de Russen net zo goed) maar al te graag met de Duitse wetenschappers samenwerkten en dat hun mogelijke Nazi verleden maar snel in de doofpot werd gestopt.
In 1948 ging Von Braun terug naar Bavaria waar hij een nicht trouwde. Vanaf 1950 bleef hij in de States wonen en werken met het leger en de NASA tot zijn dood op 16 juni 1977.
Hij werd een held door zijn werk aan de Saturn V raket die een man op de maan zette. Zijn Nazi verleden en samenwerking met militaire operaties werden stilgehouden voor de tijd dat hij een nationale held was.
Wie was de man waarmee Matt Meldon een gesprek had in “De blauwe zaden”? Vandaar dit artikel.
