Vandaag bereikte mij het droeve bericht dat hoorspelregisseur Léon Povel gisteren, 8 januari, is overleden. Ruim een maand geleden is Dhr. Povel gevallen tijdens het blad harken, waarbij hij zijn rechterheup brak. Er volgde een geslaagde operatie, maar aansluitend een herstel dat langzaam verliep. In die tijd heeft Léon Povel astronaut André Kuipers nog ontmoet, toen deze Dhr. Povel opzocht in het ziekenhuis. Het herstel verliep echter niet zo als gehoopt en gistermiddag is Dhr. Léon Povel, na een moedige strijd, rustig ingeslapen.
Naast dit grote verlies voor familie en vrienden voelt het ook als een hoofdstuk dat tot een einde is gekomen. Jarenlang kon men naar hoorspelen luisteren, die dan eindigden met “Regie: Léon Povel”. Meer dan 900 hoorspelen kwamen er van zijn hand. De meeste liefhebbers kennen natuurlijk de Sprong in het Heelal en Testbemanning, maar er zijn voor elke liefhebber ook de ‘kleinere’ hoorspelen, die deze hoorspelregisseur dat speciale karakter wist te geven.
Om toch bij de Sprong te blijven: Zoals u wellicht weet, is dit van oorsprong een Brits hoorspel dat nog regelmatig op de BBC te horen is. Als hoorspelfan heb ik beide versies, De Nederlandse en de Britse, vaak met elkaar vergeleken en mij heeft de versie, geregisseerd door Léon Povel, toch echt het meest aangesproken. Door zijn versie wilde ik destijds ook astronaut worden. Dat gevoel had ik bij de Britse versie niet. En natuurlijk speelde daar de cast destijds ook een belangrijke rol (onder zijn regie), maar ook de geluiden, die Povel, samen met zijn technici zelf verzond en uitprobeerde waren uniek. En zeker voor een tijd dat er nog nooit een raket de ruimte in was geschoten.
Dhr. Povel schijnt wel eens gezegd te hebben: “De Amerikanen hebben tijdens de start van hun raketten mijn geluid gejat”. Persoonlijk vertelde Léon Povel mij dat hij het Engelse hoorspel nooit gehoord heeft. Hij had alleen het vertaalde script en wilde daarmee aan de slag, zodat het hoorspel ook “zijn” stempel kreeg, hij wilde niemand kopiëren.
Uiteindelijk ben ik geen astronaut geworden, maar dat gevoel van toen heeft me wel gemaakt dat ik ben wie ik nu ben en dat ik doe wat ik doe. Zij die me kennen weten waarschijnlijk wel waar ik op doel.
Naast de invloed op mijzelf is er natuurlijk ook de liefde voor hoorspelen, die ik met name te danken heb aan Léon Povel. En wanneer ik de vele reacties in de tijd dat mijn website bestaat, lees en de mails die ik van bezoekers heb ontvangen, weet ik dat er vele hoorspelliefhebbers zijn die ontzettend hebben genoten en nu ook nog steeds genieten van de hoorspelen van Léon Povel.
Ik koester de momenten die ik persoonlijk met Dhr. Povel heb doorgebracht. Zo ben ik in 2006 bij hem thuis geweest en heb daar 2 hartelijke mensen, Dhr. Povel en zijn vrouw, ontmoet, die ondanks hun hoge leeftijd nog fris in het leven stonden. Op een heel open wijze beschreef Dhr. Povel mij hoe hij zijn werk als hoorspelregisseur beleefde, maar ook over zijn tijd als omroeper vóór de oorlog. Ook tijdens de oorlog heeft Dhr. Povel zijn momenten met de bezetter gehad. Na dit bezoek mocht ik de informatie gebruiken voor mijn site. Hij heeft de artikelen gelezen en stuurde mij vervolgens nog extra informatie na om te gebruiken. Zelf ken ik echter niet zo veel mensen, die op (toen) 94-jarige leeftijd nog prima met een computer overweg konden.
Maar ook op deze latere leeftijd droeg Dhr. Povel het hoorspel nog steeds een warm hart toe. Zijn pensionering in 1976 vond hij helemaal niet zo leuk. Hij wilde nog wel door. Toen ik hem in 2006 vroeg of hij nu nog een hoorspel zou willen regisseren, zei hij onmiddellijk: “Ja!”.
En dan natuurlijk 23 december 2011, toen Dhr. Povel 100 jaar werd. Ik had de eer erbij te mogen zijn en te zien hoe fantastisch Léon Povel het vond om te horen dat astronaut André Kuipers zijn hoorspelen in de ruimte zou luisteren en de terechte eer dat hij werd geridderd. Maar ook heb ik daar zijn grote passie voor het berg klimmen mogen bewonderen. Een fotoserie uit het leven van Dhr. Povel liet fantastische dingen zien, waaronder deze passie die er voor mij toch zeker uitsprong.
En nu is hij er niet meer. Elk jaar, sinds 2006, op zijn verjaardag stuurde ik hem een mail en hij antwoordde mij altijd heel hartelijk terug. Dat zal nu niet meer gebeuren en dat doet toch wel pijn…
Ik wil via deze weg zijn familie heel veel sterkte wensen bij dit verlies.
Ton
Beste John, is het “Genootschap van de 12e september” nog actief? Indertijd hadden ze een website en een tweemaandelijks hoorspelblad, naar ik meen Hoordeel genaamd. En ze organiseerden een ontmoetingsmiddag of avond voor Sprong-liefhebbers.
Ik begin nu langzaam te wennen aan het feit dat Leon Povel niet meer onder ons is. Uiteraard heb ik namens het Genootshap van de 12e september enige woorden gesproken op de crematieplechtigheid. Ik moet bekennen dat het voor mij op dat moment een beetje overkwam alsof het allemaal “niet echt” was. Waarschijnlijk een zeer menselijke reactie als je afscheid moet nemen terwijl je dat eigenlijk helemaal niet wilt. In de tijd dat ik meneer Povel gekend heb en hem heb bezocht (al dan niet met andere leden van het Genootschap) realiseerde ik mij iedere keer opnieuw hoe bijzonder dit was en dat het uiteraard ooit een keer afgelopen zou zijn. En nu is dit daadwerkelijk een feit geworden. Het is nog steeds een beetje moeilijk te bevatten. Ondanks alle misère is er toch een lichtpuntje te bespeuren. Ik denk dan aan het grote feest ter ere van zijn honderdste verjaardag op 23 december 2011. Wat heel bijzonder was, was het feit dat meneer Povel de koninklijke onderscheiding mocht ontvangen. Maar het summum was dat hij vanuit “zijn” heelal de verjaardagwensen ontving van André Kuipers die liet weten dat hij “Sprong in het heelal” bij zich had op een harde schijf en dat hij dit daadwerkelijk in het heelal zou gaan beluisteren. Kuipers voegde er aan toe dat het hoorspel “Sprong in het heelal” in grote mate had bijgedragen aan zijn besluit om astronaut te worden. Ik zal nooit de reactie van meneer Povel hierop vergeten: “Dit is het mooiste cadeau dat ik ooit in mijn leven heb gehad.” Voor iemand die dit niet met eigen ogen heeft gezien en gehoord, zal het moeilijk zijn om voor te stellen dat je hier kippenvel van kunt krijgen. En dat kreeg ik omdat ik een man zag die één en al verbazing en geluk uitstraalde. Het was meer dan verdiend door al het moois wat meneer Povel ooit maakte (naast Testbemanning en Sprong in het heelal nog zo’n 900 andere spelen). Zeker als je bekijkt hoe – terecht – verbitterd hij was toen hij indertijd bij de omroep weg MOEST toen hij 65 werd. Hij heeft dat nooit onder stoelen of banken gestoken. Daarna leek het hoorspel een stille dood te sterven, maar op zeker moment kwam de grote herleving op gang: uitgevers gingen hoorspelen op CD zetten en op de markt brengen waaronder “Sprong in het heelal” en “Testbemanning” Toen dus de “bekentenis” van André Kuipers die meneer Povel een maand voor zijn dood ook nog zou ontmoeten. Fantastisch dat dit “onderonsje” van twee bijzondere mensen inderdaad plaatsvond. Meneer Povel mocht het allemaal nog meemaken en er met volle teugen van genieten. En dan is het over… natuurlijk is 101 jaar wat men noemt “een gezegende leeftijd” maar afscheid nemen, is altijd buitengewoon triest; of de persoon nou 61 of 101 jaar oud was. Het enige wat we kunnen doen, is al die mooie herinneringen koesteren zolang wijzelf nog in leven zijn.
Met een triest gevoel las ik thans op deze website dat op 2 januari 2013 de BBC-hoorspelschrijver Charles Chilton op 95-jarige leeftijd is overleden. Die klap komt bovenop het doodsbericht van de nederlandse hoorspelregisseur Léon Povel die op 8 januari 2013 stierf op 101-jarige leeftijd. Als middelbare scholier beluisterde ik hun hoorspelseries “Sprong in het heelal” tussen 1955 en 1958. Er was destijds nog nauwelijks televisie, de radio beleefde zijn gloriejaren, al waren er slechts twee nationale zenders: Hilversum 1 en 2, met nieuws, reportages, commentaar, religie, amusement, muziek en drama. Spraakmakende programma’s waren wekelijks op vaste avonden. De namen en nagedachtenis van Léon Povel en Charles Chilton blijven onverbrekelijk verbonden met de drie series “Sprong in het heelal” in de weekeinden in de winters tussen 1955 en 1958. Ruimtevaart bestond nog niet, maar de kranten schreven al wel over amerikaanse plannen voor een kunstmaan, te lanceren tijdens het Internationale Geofysische Jaar 1957-’58 voor onderzoek van het verwachte zonnevlekken-maximum. De amerikaanse piloot Scott Crossfield vloog al tot boven de dampkring in het raketvliegtuig X15. De britse omroep BBC bracht vanaf 1953 Charles Chilton’s sciencefiction-drama “Journey into Space” met succes in de ether. Luchtvaartdeskundige P.R.O.Peller vertaalde het script in het Nederlands en gaf het de titel “Sprong in het heelal”. Hilversum had een uitmuntende groep stemacteurs: de hoorspelkern. Onder regisseur Léon Povel begon de KRO op zaterdagavond 1 oktober 1955 met de eerste, 18-delige serie “Operatie Luna, een spel van de toekomst” over de eerste reis naar de maan, spelend in 1965. Door mond-tot-mond reclame groeide het aantal luisteraars snel. In de winter 1956-’57 kwam de tweede serie “Het Marsmysterie” op de prime time van de zondagavond: de grote luisterdichtheid had tot gevolg dat in mijn woonplaats Amsterdam de straten tussen 21.30 en 22.15 uitgestorven waren. Tevens stond in de herfst van 1956 de planeet Mars als helder oranje ster aan de hemel, iets wat maar eens per vijftien jaar gebeurde als de Aarde en Mars elkaar passeerden op de plek waar hun banen het dichtst bij elkaar (56 mln km) liggen. De kranten schreven over de waarnemingscampagne van de amerikaans-nederlandse professor Gerard Kuiper om met de grote Mount-Palomar telescoop Mars intens te bekijken, en naar spectrale sporen te zoeken van zuurstof, koolzuur, waterdamp en bladgroen (chlorofyl). Er zouden misschien korstmossen groeien! ‘s Maandags op de middelbare school was het hoorspel het gesprek van de dag. Volgens een column van Flex in dagblad “Trouw” was dat ook bij de volwassenen het geval. Je kon op zondagavond op familiebezoek zijn, maar om 21.30 uur klonk het in de familiehuiskamer ‘Sssst, monden dicht!’ Op zondag 4 november 1956 ging het uitzendschema niet door, omdat de Hongaarse opstand door Russische tanks werd neergeslagen: Hilversum zond treurmuziek uit in een “nationaal programma”. Wij jeugdige luisteraars waren teleurgesteld in en woedend op de Russen! In de winter 1957-’58 kwam er op “Het Marsmysterie” een vervolg “Mars slaat toe”. Dit was nog maar net begonnen, toen de Russen op 4 oktober 1957 “Spoetnik 1” lanceerden. Een overrompeling, want niemand wist dat zij daaraan bezig waren. Vooral in Amerika sloeg dit nieuws in als een bom. Meteen kreeg de hoorspelserie nu extra actualiteitswaarde. Ik herinner me, dat op mijn middelbare school de godsdienstleraar W. Zuidema tegen het eind van “Mars slaat toe” een klassebespreking hield over de diepere boodschap van hoorspelschrijver Charles Chilton: de waarschuwing tegen de beheersing van het nieuwe massamedium televisie door een totalitaire kliek machtswellustelingen. In september 1957 schreef Léon Povel in de KRO-Radiogids een sfeerverhaal over de hoorspelopname-uren en over de slappe-lachsfeer die daar bij tijd en wijle heerste, als er weer een beangstigend jankgeluid weerklonk, omdat “Jeff niet naar die topsecret deur mocht doorlopen. Maar Jeff doet het lekker toch!”. Die “heelalgeluiden” werden opgewekt met elektronische oscillatoren bestaande uit versterkerbuizen, spoelen, condensatoren, omvormers etc, welke apparaten namen droegen als “Bloktand-generator, Zaagtand-generator”, “M5”, “Ringmodulator”. Regisseur Leon Povel en geluidstechnici Ad van de Ven en André Dubois hebben hele avonden erop zitten te ploeteren om onaardse geluiden te maken, zo vertelde hij mij in 2005 telefonisch. Tijdens mijn eigen loopbaan, in de technische automatisering, ben ik een dozijn leeftijdsgenoten tegengekomen die evenals ik het gevoel hebben dat deze radiodrama’s mede bepalend zijn geweest voor hun richtingkeus naar hun latere, interessante loopbaan. In voorjaar 1999 schreef ik dit aan Charles Chilton, “adresBBC Londen”. Men vond daar mijn brief belangwekkend genoeg om door te sturen naar het privé adres van Chilton in Hampstead, en hij schreef me ook terug! In juli 1999 werkte hij mee aan een BBC-programma bij de 30-jarige herdenking van de Apollo-maanlanding: “The lunar landing, facts and fiction”. Met verdriet besef ik dat er nu van de radiohelden van destijds vrijwel niemand meer in leven is. Of leeft Paul van der Lek nog, alias “vrachtvaarderpiloot Frank Rogers”?
Ik herinner me nog goed hoe ik als kind gefascineerd luisterde naar Sprong in het heelal in de jaren zeventig. Mijn vader vertelde toen hoe hij 20 jaar eerder met een eigen gemaakte buizenradio stiekem de eerste uitzending hiervan hoorde. Gelukkig hadden wij heel veel op cassettebandjes opgenomen want dat leverde nog vele malen luisterplezier op.
Naast een aantal uitstekende audioboeken heb ik “De Sprong” inmiddels alweer enkele jaren ‘op luisterafstand’ opgeslagen op mijn mobiel.
Leon Povel, bedankt voor honderden uren luisterplezier tot dusver! En sterkte gewenst voor familie en vrienden…
groeten, Edwin.
Leon Povel,
Ik hoorde het nieuws gister. Dat was even schrikken…Een legende in de hoorspelwereld is er niet meer, maar dankzij al zijn mooie hoorspelen, zal hij toch altijd in ons midden zijn!! Leon, bedankt voor al het moois en ik wens de familie heel veel sterkte in de komende tijd!!
Gr. Peet.
Weer een hoorspel icoon die ons ontvallen is.
Ik heb persoonlijk leuke herinneringen aan Léon Povel. We hebben een paar jaar geleden een vervolg op de Sprong serie gemaakt. En hebben dat deel volledig bij Léon opgenomen. Je kon in zijn ogen zien hoe leuk hij het vond. Automatisch gaf hij hier en daar regie aanwijzingen.
Hij kon moeilijk aan het idee wennen dat hij een soort fanclub had.
Ik wens zijn vrouw en verdere familie veel sterkte toe.
Christiaan
Beste hoorspelvrienden,
Leon Povel.
Een naam die met mij mee gaat.
Een stem die stevig staat.
Hij die mij steeds plezier geeft.
En voor mij en velen, voor altijd leeft.
Ik wens zijn familie veel liefde en sterkte toe.
Groet, Cornelis.
Er is geen dood. Mensen sterven
alleen als we ze vergeten.
Als je aan me blijft denken,
zal ik altijd bij je zijn.
(Gedicht van Isabel Allende)
Léon Povel blijft nog lang bij ons dankzij de prachtige hoorspelen die hij ons nalaat.
Triest om te horen dat dhr. Povel is overleden. Ik heb altijd enorm van zijn hoorspelen genoten. En zal dat altijd blijven doen. Met name de Sprong in het heelal hoorspelen. Bij het beluisteren van deze hoorspelen waan ik mij een meeliftende ruimtereiziger wat een welkome afwisseling van het dagelijkse leven is. Léon Povel mag nu zijn eigen ruimtereis beginnen. Bij deze bedank ik de heer Povel voor zijn mooie hoorspelen welke tot in lengte van dagen beluisterd zullen worden.